ความเป็นมนุษย์และสุขภาวะที่สมบูรณ์
สุขภาวะมี 2 ประเภทใหญ่ คือ
สุขภาวะทางวัตถุ
สุขภาวะทางปัญญา
มนุษย์ต้องการวัตถุปัจจัยสําหรับชีวิต เช่น อาหาร เครื่องนุ่งห่มที่อยู่อาศัย และยารักษาโรค ปัจจัย 4 เป็นพื้นฐานในเบื้องต้น
เบื้องถัดมา ก็เพิ่มปัจจัย 5 ปัจจัย 6 7 8 9 10… มากขึ้นไปเรื่อยๆ
แต่ชีวิตไม่ได้ประกอบด้วยวัตถุซึ่งเป็นรูปธรรมเท่านั้นยังประกอบด้วยนามธรรม เช่น ความรู้สึกนึกคิดเกิดเป็นความพอใจ ไม่พอใจ หรือความรู้สึกเป็นสุขหรือทุกข์
มนุษย์เป็นสัตว์ก็จริง แต่ต่างจากสัตว์อื่นที่สมองพัฒนาจนสามารถรับรู้ในสิ่งนอกเหนือจากวัตถุ คือ คุณค่า
สัตว์เป็นไปตามสัญชาตญาณอย่างสัตว์ ที่เรียกว่า กิน ขี้ ปี้ นอนหรือเรื่องทางวัตถุเท่านั้น ไม่มีบุญ ไม่มีบาป
แต่มนุษย์มีสํานึกทางคุณค่า จึงมีบุญ มีบาปเพิ่มขึ้นเป็นอีกมิติหนึ่งของชีวิต ฉะนั้น เรื่องสุขทุกข์ของมนุษย์จึงมีมิติที่เพิ่มขึ้น มากกว่าของสัตว์ จนมีคําจํากัดความว่า
สุขภาวะที่สมบูรณ์ (Complete well-being)ประกอบด้วย
สุขภาวะทางกาย (Physical well-being)
สุขภาวะทางจิต (Mental well-being)
สุขภาวะทางสังคม (Social well-being)
สุขภาวะทางจิตวิญญาณ (Spiritual well-being)
จิตวิญญาณ หรือ Spiritual หมายถึง คุณค่าเหนือวัตถุ ซึ่งแปลได้อีกอย่างหนึ่งว่า สุขภาวะทางปัญญา เพราะเกิดจากการเข้าถึงความจริงเหนือตัวตน
สุขภาวะทางวัตถุ vs สุขภาวะทางปัญญา
ลักษณะและความเป็นไป ของสุขภาวะทางวัตถุ มี 10 ประการ ดังต่อไปนี้
- ตื้น จึงคลอนแคลนพลิกผลันได้ง่าย อาจพลิกเป็นทุกข์ได้ โดยรวดเร็ว หรือระคนกับทุกขภาวะ เช่น ความรักระหว่างหญิงชาย สุขเปลี่ยนเป็นทุกข์ และทุกข์หนักได้ง่ายๆ
- ชีวิตของความสุขที่ได้จากวัตถุสั้นมาก เช่น ต้องการสิ่งใด พอได้มา เกิดสุข แต่ไม่ช้าสิ่งที่ได้มาก็ไม่เป็นปัจจัยให้เกิดสุขอีกต่อไป และต้องการเพิ่มขึ้นหรือต้องการสิ่งใหม่ตลอดเวลา เช่น เดิมอยากได้ จักรยาน ต่อมาก็อยากได้รถยนต์คันเล็ก ต่อมาก็คันใหญ่ หรือเงิน 10,000 บาทเคยทําให้เกิดความสุข ต่อมาก็ไม่แล้ว ต้อง 100,000 แล้วก็เพิ่มขึ้นๆ กี่ล้านก็ไม่พอ
- ความโลภ เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ทําให้เครียดเขม็งตลอดเวลา และ นําไปสู่ความขัดแย้ง
- โทสะ เมื่อไม่ได้ดังใจ ก็โกรธและคิดทําร้ายผู้อื่น ซึ่งเป็น ความรุนแรง
- ความรุนแรง แย่งชิง ทะเลาะเบาะแว้ง จนถึงสงคราม
- การแย่งชิงอย่างรุนแรง เช่น ฆ่าชาวพื้นเมืองและชนชาติต่างๆ เพื่อแย่งชิงพื้นที่และทรัพยากร
- มีการทำลายสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติอย่างรุนแรง เพื่อมาเปลี่ยนเป็นความร่ำรวยอันไม่มีที่สิ้นสุด ทําให้ธรรมชาติเสียสมดุลอย่างรุนแรง
- ทําให้โลกเสียสมดุลอย่างรุนแรงในทุกมิติ ทั้งทางธรรมชาติ แวดล้อม เศรษฐกิจ สังคม การเมือง และในตัวมนุษย์เอง
- เมื่อเสียสมดุลก็ขาดความเป็นปกติสุข ปั่นป่วน วุ่นวาย รุนแรง โกลาหล ไม่ยั่งยืน
- สรุปคือ เกิดวิกฤตศีลธรรม หรือวิกฤตอารยธรรม
อารยธรรมวัตถุนิยมดําเนินมาได้ประมาณ 500 ปี
มาถึงจุดวิกฤตอย่างยิ่งจนไม่มีทางไปแบบเดิม จึงต้องมีวิถีใหม่ จึงต้องมีวิถีใหม่โดยสิ้นเชิง
สุขภาวะทางปัญญา มีลักษณะตรงข้ามโดยสิ้นเชิงกับลักษณะ 10 ประการของสุขภาวะทางวัตถุ
จิตวิญญาณ หรือ Spiritual หมายถึง คุณค่าเหนือวัตถุ ซึ่งแปลได้อีกอย่างหนึ่งว่า สุขภาวะทางปัญญา เพราะเกิดจากการเข้าถึงความจริงเหนือตัวตน
จากหนังสือ สุขภาวะทางปัญญา 15 เส้นทาง
สู่สุขภาวะที่สมบูรณ์ของมนุษยชาติ โดย ศ.นพ.ประเวศ วะสี